Nowelizacja ustawy o PAN – opinia ON
29 kwietnia 2019 r. MNiSW przesłało do konsultacji projekt Ustawy o zmianie Ustawy o PAN.
Jako Obywatele Nauki mamy świadomość, że przedkładana nowelizacja jest reakcją na wydarzenia mające miejsce w ostatnich miesiącach po ogłoszeniu raportu Najwyższej Izby Kontroli. Jednocześnie z niepokojem obserwujemy, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego proponując zmiany w ustawie, nie uwzględnia wyroków sądów, które stoją w sprzeczności z ustaleniami NIK. W istocie przedstawione zmiany prowadzą przede wszystkim do zwiększenia władzy Prezesa PAN nad instytutami, kosztem ich niezależności. Dodatkowo nasze obawy budzi fakt, że proponowanych rozwiązaniach nie zapewniono transparentność ewaluacji oraz nie przewidziano mechanizmów umożliwiających odwoływanie się od jednoosobowej decyzji Prezesa.
Jesteśmy przekonani, że potrzebna jest głębsza zmiana ustawy o PAN. Taka, która będzie ujmowała całościową wizję tego, czym Akademia ma być jako połączenie korporacji uczonych i instytutów naukowych PAN, prowadzących badania naukowe. Za pilne uważamy wprowadzenie mechanizmów pozwalających instytutom na stanie się integralną częścią Akademii (w tej chwili funkcjonują „obok” korporacji), a więc częścią, która miałaby wpływ na kształt Akademii jako całości. Możliwych rozwiązań jest wiele, dyskusja o nich toczy się i wewnątrz PAN, i publicznie, choćby na łamach PAUzy Akademickiej z 2019. Nie da się jednak nie zauważyć, że wciąż brakuje odpowiedzi na pytania, czym Akademia (w tym też korporacja) jest i jakie ma spełniać zadania (oraz jak być z tego rozliczana). Nie widać refleksji nad tym, jaką funkcję PAN ma pełnić w kraju. Czy ma za zadanie upowszechnianie nauki, konsultacje w istotnych sprawach? Opiniowanie spraw dotyczących nauki? Czy zapisana w ustawie sprzed 9 lat istniejąca struktura korporacji (wydziały, oddziały, komitety, akademia młodych uczonych, komisja ds. etyki, komisja rewizyjna) może zyskać pozytywną ocenę, czy w ogóle jakkolwiek była ewaluowana? Rozważania te prowadzą automatycznie do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, jakie zadania mają członkowie Akademii i czy się z nich wywiązują.
Jak wspominaliśmy, proponowana nowelizacja ogranicza autonomię instytutów, bowiem Prezes zyskuje prawo do ingerowania w działalność naukową i finansową instytutów. Dzieje się tak, mimo że instytuty posiadają osobowość prawną, zatem dyrektorzy odpowiadają za kierowanie nimi (i są z tego rozliczani). Mamy poważne obawy, że intencją MNiSW może być zabranie instytutom w niedalekiej przyszłości autonomii (a więc powrót do stanu sprzed 1990), a nie tylko, jak wynika z deklaracji MNiSW, stworzenie mechanizmów kontroli jakości. Jeśli nasze podejrzenia są słuszne, apelujemy o przemyślenie konsekwencji takiego działania. Instytuty PAN mają (ogólnie) wysoką pozycję w ewaluacji MNiSW i w innych rankingach. Jesteśmy przekonani, że dzieje się tak właśnie dlatego, że cieszą się autonomią.
Z satysfakcją odnotowujemy natomiast wprowadzenie zapisu o tym, że wykonywanie obowiązków pracownika naukowego stanowi działalność twórczą o indywidualnym charakterze. Stanowi to spełnienie oczekiwań całego środowiska naukowego Akademii i nareszcie stawia pracowników naukowych PAN na równi z ich kolegami i koleżankami z Uniwersytetów.
