Dobre Praktyki

Dobre praktyki to pojęcie obejmujące zestaw właściwych zachowań. Dział związany z dobrymi praktykami nie będzie gromadził jedynie kolekcji spisanych już kodeksów etycznych, lecz będzie również opisywał możliwe sposoby rozwiązywania problematycznych sytuacji i adekwatnego reagowania na nieprawidłowości. Praktyka pokazuje, że środowisko naukowe i akademickie w Polsce zbyt często uchybia oczekiwaniom stawianym temu środowisku.

Zagadnienia związane z dobrymi praktykami, często określane w świecie anglosaskim terminem „integralności”, stanowią ważny aspekt autorefleksji środowisk naukowych na całym świecie. W wielu miejscach wypracowano niekiedy bardzo szczegółowe kodeksy i procedury ich przestrzegania (por. http://www.princeton.edu/pr/pub/integrity/pages/intro/index.htm). W Polsce wiele jest do zrobienia w tej dziedzinie.

Jako Obywatele Nauki uważamy, że dobre praktyki obowiązują  zarówno pracowników naukowych, jak i studentów. Chcielibyśmy stać się głosem tych naukowców, którym bliskie są wysokie standardy, a jesteśmy przekonani, że stanowią oni większość społeczności naukowców w Polsce. Ośrodki naukowe i akademickie winny stanowić wzór, jeśli chodzi o standardy zachowań.

W niniejszym dziale będziemy się zajmowali problemami takimi jak:

• Dyskryminacja ze względu na wiek, płeć, wyznanie, rasę, narodowość, stan zdrowia, orientację seksualną czy poglądy.
• Nadużywanie władzy przez przełożonych wobec podwładnych oraz pracowników wobec niżej w hierarchii stojących: doktorantów i studentów.
• Kradzież własności intelektualnej – plagiaty
• Nieprzestrzeganie przepisów prawa pracy.
• Nietransparentne procedury konkursowe i pozorna otwartość konkursów.
• Nieprzejrzyste i pozamerytoryczne kryteria oceny pracowników
• Brak projakościowej postawy względem obowiązków dydaktycznych i/lub naukowych. Zgoda na mierną naukę i złą dydaktykę jest również sprzeczna z misją naukowców i nauczycieli akademickich.
• Promowanie biernych i konformistycznych postaw, zwalczanie zaangażowanych społecznie jednostek.
• Otwarty dostęp do wyników badań i prac dyplomowych (z uwzględnieniem ochrony patentowej, obronności itp.)

Powyższe punkty dotyczą odstępstw od zasad etyki. Mamy nadzieję, że Karta Dobrych Praktyk, nad którą pracujemy przyczyni się do rozpowszechniania wysokich standardów etycznych.

II. W Polsce nie brakuje dokumentów określających zasady dobrej praktyki badań naukowych. W przeciągu ostatnich kilkunastu lat nastąpił ich wysyp – kodeksy dobrych praktyk uchwalały MNiSW, PAN, FNP, a także poszczególne uczelnie. Nie były to złe dokumenty. Ba, niektóre były nawet świetne. Niemniej jednak praktyka pokazywała, że z wdrożeniem przedstawionych tam zasad było różnie. Zbiurokratyzowany sposób egzekwowania „dobrego” zachowania jest generalnie nieskuteczny. Nawet oczywiste przypadki plagiatu, fabrykowania wyników czy inne przejawy nierzetelności naukowej nie zawsze kończyły się szybką i zdecydowaną reakcją nadzorujących pracę badaczy komisji etycznych. Brak reakcji środowiska był efektem niedostępnego materiału dowodowego i źle pojmowanej solidarności zawodowej.

Obywatele Nauki chcą eliminacji z życia naukowego przejawów nieuczciwości – braku poszanowania cudzej wartości intelektualnej, wykorzystywania wyników badań innych osób w realizacji własnej kariery naukowej. Chcemy, by przypadki plagiatów oraz fałszowania wyników badań były bezwzględnie piętnowane na wszystkich etapach edukacji i kariery akademickiej oraz skutkowały natychmiastowymi sankcjami prawnymi i środowiskowymi. Niedopuszczalne jest tuszowanie takich przestępstw i szykanowanie osób, które odważyły się o nich publicznie mówić. Zwracamy jednocześnie uwagę na to, że obecnie obowiązujący systemu awansu naukowego, oparty na ocenie produktywności badacza, a więc zależny niemal wyłącznie od liczby publikacji, referatów konferencyjnych itd., może zachęcać do łamania zasad etycznych. W ocenie dorobku badacza powinna się liczyć przede wszystkim jakość, a nie ilość.

Domagamy się jasnych i uczciwych zasad recenzowania w konkursach grantowych i zatrudnieniowych. Zapewnić to może tylko jawność procedur recenzyjnych i recenzji. Osoba, która podlega ocenie, musi mieć dostęp do recenzji i prawo ustosunkowania się do nich. Za niedopuszczalne uważamy uznaniowe próby ograniczania dostępu do konkursów grantowych, np. dla osób, których wnioski zostały odrzucone w poprzednich ich edycjach. Zwracamy uwagę na niebezpieczeństwa, wynikające z konfliktu interesów osobistych i instytucjonalnych, szczególnie w przypadku recenzji wniosków o finansowanie projektów badawczych i apelujemy o restrykcyjne respektowanie zasad obiektywizmu w podziale środków finansowych.

Obywatele Nauki wzywają do odbudowy etosu pracownika nauki nie tylko jako rzetelnego badacza, ale także jako aktywnego uczestnika życia społecznego. Pozwoli to środowisku naukowemu zdobyć zaufanie współobywateli i zyskać poparcie dla jego postulatów. Zwracamy uwagę na społeczne zadania naukowców. Naszym obowiązkiem jest przekazywanie społeczeństwu wiedzy o celach i wynikach prowadzonych badań. Jesteśmy zobligowani do przystępnego i uczciwego wyjaśniania kwestii budzących społeczne zaniepokojenie (jak np. problemy ekologii, zdrowia, nowych technologii itp.). Nie możemy unikać merytorycznych wypowiedzi także w sprawach kontrowersyjnych. Uważamy, że działalność upowszechniająca wiedzę powinna być trzecim obowiązkowym i równorzędnym elementem pracy naukowca, obok działalności badawczej i dydaktycznej.

Uważamy, że powszechne stosowanie dobrych praktyk, brak przyzwolenia na nieetyczne zachowania oraz otwarty dostęp do danych naukowych pozwoli na poprawienie kondycji nauki w Polsce.